ÇANAKKALE SAVAŞI ARAŞTIRMA MERKEZİ

​

Ölmek için doğmuştur ya insan, o yüzden yağmurdan sonra toprak kokusunu sever.

Leo Tolstoy

​

Bir taraftan Gelibolu, Seddülbahir, Arıburnu,  Suvla Koyu,  Conk Bayırı gibi Çanakkale savaşlarının geçtiği yerler, diğer taraftan Truva gibi arkeolojik bir alan Çanakkale'nin tüm coğrafyasının kahramanlıklar üzerinden, politika üzerinden,  acılar üzerinden veya kültürel tarih üzerinden anlamlar kazanmasına neden oluyor. Bu nedenle Çanakkale’de, bir tasarım probleminin çözümünde beklenen özgünlük arayışlarının bahsi geçen anlamlar alanından etkilenmemesi veya bir biçimde bunlara temas eden/etmesi beklenen entelektüel bir aralığa yönelmemesi neredeyse imkânsız görünüyor. Özellikle Çanakkale Savaşının toplumsal bellekteki yeri ve önemi göz önüne alındığında, burada yapılacak bir tasarımın, bu savaşın tüm tarafları için dramatik ve muhteşem tarihini bir biçimde yansıtmaması; onun yoğunluk ve derinliği ile ilişkilenmemesi neredeyse olanaksızdır.  Fakat böylesi olası bir ilişkilenme, diğer bir taraftan da başka bir tartışmayı var ediyor. Bu tarihe veya bu anlamlara mimarlık nasıl veya ne biçimde temas edecektir? Bu sorgulama, mimari-kültürel alanın geliştirdiği/ürettiği örneğin "Çanakkale Savaşı Araştırma Merkezi” gibi bir programla; kentin, anıların, tarihin, imgelerin, olguların ve yerin oluşturduğu anlamlar arasında kurulması olası ilişkinin nitelik veya derinlik düzeyinin tartışmasını kapsamaktadır.

Anlam dolu bir coğrafyanın ve onu var eden tarihin mimari nesne üzerine nasıl yansıyacağı sorgulaması, mimari nesne üzerine birkaç farklı biçimde dahil edilebilir. Mimarinin baskın/geçerli/güncel değerleri ve değerlendirmeleri, yerin anlamlarına karşılık geleceğini iddia ettikleri bir mimari nesne üretebilir veya yere yönelik tüm anlamların “göz ardı” edildiği bir mimari oluşum sergileyebilir. Birincisi mimari nesneye tarihi ve kültürel bir aralıktan anlamlar verilmesidir. İkincisi ise bu anlamaların ya tümüyle yok sayılması ya da bu anlamların yeniden göz önüne gelebilmesi/değerlendirilebilmesinin yolunun açılmasıdır.

 Bu tasarım, “yerin” yeniden anlam kazanmasını dener. Kentin sıradanlaşmış, güncel yapı ve tasarım anlayışları içinde, kimliksizleşmiş ve kendi bünyesinde var olan tarihi, politik, kültürel ve dramatik anlamlar dünyasının derinliklerinden uzaklaşmış yapısını, anlamların yeniden hatırlanacağı/üretileceği bir aralığa çekmeye girişir.  Bu,  Çanakkale’ye ait tarihi, kültürel tüm anlamların, kent merkezinde hissedilmeyen veya kent mekânına yansımamış niteliklerin içine doluşacağı bir yaklaşımın oluşturulması denemesidir. Bu bağlamda bu tasarım iki temel prensip üzerinden geliştirilmiştir. Bunlardan birincisi güncel veya popüler bina yaklaşımlarından uzaklaşarak alanın kendi niteliğine odaklanmak, buna mimarlığın etkilerinin alan üzerinden azaltılması da denebilir. İkincisi ise zeminin/yerin, anlamları tutacak/doğuracak bir yapı haline getirilmesidir.

Bu tasarımda yapı yeryüzüdür, mekân onun içine geliştirilen oylumdur. Bu çerçeve tasarım güzergâhlar, kabuklar, koruluk, avlulardan elde edilmiştir. 

​

BİR OMURGA VE DÖNÜŞTÜRÜCÜ BİR UNSUR OLARAK ZEMİNDEKİ YIRTIK/GÜZERGÂHLAR:

Zemindeki yırtıklar/güzergâhlar bu tasarım için asal yapısallaştırıcı ve programı düzenleyici unsurlardır. Bu güzergâhlar, bağlamdan kopmanın, farklı bir zaman aralığı ve yere ulaşmanın aracıdırlar. Bu sayede, kentsel bağlamın özellikle kent merkezinde yerin anlamlarını önemsiz kılan mekânlardan farklı bir anlayışın geliştirilmesi amaçlanmıştır. Böylece kente anlam kazandıran tüm anlamların üzerini örten imar yaklaşımlarından, popüler tasarım anlayışlarından, ranttan ve tarihi örten popüler kültürden uzaklaşılmaya çalışılmıştır.  Zemindeki yırtıklar yeni bir yeri ve yeni bir zamanı önererek içlerinde “Çanakkale Savaşı Araştırma Merkezi” mimari programını (zemin kabuğu) ve anıları, imgeleri ve bunlar etrafında oluşan kamusal mekânları (rüzgar konstrüksiyonları/avlular, koruluk alan) barındırır.

​

MİMARİ PROGRAM: Zemindeki yırtıkların oluşturduğu süreklilik ve kesişimlerde mimari program iki asal parçaya ayrılmıştır.  Birinci kütle ihtiyaç programında sosyal alan olarak tanımlanan çok amaçlı salon, fuaye, sergi, kafeterya ve toplantı salonlarını kapsar. İkinci kütle ise yönetim, araştırma (kütüphane, çalışma odaları ve arşiv) ve eğitim programlarını (atölyeler) içerir.

Sosyal alan olarak tanımlanan ilk kütle, tasarımın asal unsuru olan zeminin farklı kotlarda oluşturulmuş sürekliliklerinden üretilmiştir. Bu kütle güney-batı, kuzey-doğu doğrultusunda konumlandırılmış, tasarımın asal parçalarından biri olan koruluk alanının sürekliliğinde ve aynı doğrultuda konumlandırılmış iki avlu ile sınırlandırılmıştır. Bu sayede koruluk alanının devamında önerilen açık amfi ve onun da devamında yer alan avlu, bir zemin sürekliliği olarak fuaye alanına, oradan da çok amaçlı salona ve kafeteryaya ulaşır. Bu sürekliliğin aksi yönünde de aynı zemin sürekliliği görülebilir. Avlu, devamında kafeterya ile biterek bu süreklilik üzerinde yer alan çok amaçlı salon ve fuaye alanına kadar uzanmaktadır.

Eğitim ve Araştırma Merkezi zeminde konumlandırılmış ana yırtığın doğrultusuna takılmıştır. Kütüphane ve arşivin, zemindeki yırtık sayesinde oluşan, zeminin genleşmesi ile oluşmasına çalışılmıştır.

Program bilinçli bir biçimde iki asal kütleye bölünmüş böylece kullanım yoğunluğuna bağlı olarak mekanların iklimlendirilmesi sağlanılmaya çalışılmıştır. Örneğin Sergi veya çok amaçlı salon ve kafeteryanın oluşturduğu sosyal alan kütlesi farklı  kullanımının gerektiği zamanlarda plan düzleminde konumlandırılan paravanlar sayesinde farklı büyüklükte mekansal düzenlemelere olanak tanımaktadır. Böylece bu mekânların iklimlendirilmesi sağlanarak enerji verimliliği sağlanabilir. Bu duruma ait grafik diyagramlar şekil 1-2-3-4 ’de gösterilmiştir.